Làng mây tre đan Phú Vinh
đan của Phú Vinh, với tên gọi cũ Phú Hoa Trang đã được biết đến gần 400 năm nay. Các nghệ nhân
trong làng kể rằng, cách đây bốn trăm năm về trước, Phú Hoa Trang (tên cũ của Phú Vinh) xuất hiện
ba ông chuyên làm các sản phẩm “lâm sản ngoài rừng” như rổ, rá, rế, làn… phục vụ cho nhu cầu của
bà con chòm xóm. Theo thời gian, nghề dần lan rộng,”phủ sóng”cả thôn, rồi cả xã. Với truyền thống
lâu đời, ở Phú Vinh nhà nào cũng có người làm nghề mây tre đan, từ thanh niên trai tráng, phụ nữ
đến người già, trẻ nhỏ đều có thể tham gia vào một công đoạn nào đó của nghề. Cha truyền con nối,
nên bao đời nay người Phú Vinh vẫn sống chết với nghề mây tre đan, người làm nghề, nghề cũng giúp
cho nhiều gia đình trong làng đổi đời, sung túc. Trước đây, sản phẩm từ mây tre của người dân trong
làng chủ yếu là thúng, mủng, dần, sàng, túi, hộp… các đồ dùng phục vụ cuộc sống sinh hoạt hàng
ngày. Nhưng, cuộc sống ngày càng phát triển, nhu cầu của người dân ngày một cao nên những sản phẩm
mỹ nghệ từ mây tre đan như các đồ vật trang trí, chao đèn, rèm cửa, tranh chân dung, phong cảnh,
hoành phi, câu đối cũng theo đó đã ra đời.
khâu chọn nguyên liệu. Đối với mặt hàng này nguyên liệu chính là cây song, cây mây. Cây mây phải
chọn cây có gióng đều, thông thường phải đạt độ dài năm mét, khi chẻ và đan mới dễ dàng. Muốn cây
mây thẳng, khi trồng phải đặt rễ mây cho thẳng. Rễ dài đến đâu cũng phải đào hố trồng sâu đến đấy
để đặt rễ cho thẳng. Kinh nghiệm cho thấy, khi đặt rễ thẳng như thế, dù cây mây có leo, có cuốn
xoắn vào cây khác thì khi chẻ sợi mây cũng cứ thẳng, không bị vặn.
Kỹ thuật chế biến mây bao gồm 2 công đoạn: phơi sấy và chẻ mây. Mây và tre đều là loại cây có chất
đường nên dễ bị mọt ăn, chính vì vậy khâu xử lý nguyên liệu cũng hết sức quan trọng. Mây tre mua về
sau khi lựa chọn được đem đi sấy. Khi sấy, nhiều khói quá mây sẽ đỏ, ít khói quá cũng bị đỏ. Khi
phơi, gặp mưa thì sợi mây mất vẻ đẹp, mà nắng quá thì sợi mây mất vẻ tươi. Sợi mây chưa khô tới thì
nước da bị úa, mà khô kiệt quá thì nước da mất vẻ óng mềm. Do đó, phơi sấy mây đòi hỏi phải đúng kỹ
thuật, không thể sao nhãng, phải liên tục săn sóc, theo dõi như chăn tằm vậy.
người thợ có tay nghề cao. Tùy theo từng sản phẩm mà người thợ có cách chẻ nan riêng, sợi nan lúc
thì chẻ thành từng ống tròn, lúc chẻ thành bẩy hoặc chín nan mỏng. Đối với kỹ thuật chẻ nhiều nan
mỏng đều tay thì người thợ có nhiều kinh nghiệm mới làm được. Thân cây mây là thân tròn, phía bên
trong lại có lõi nên chẻ không khéo sẽ bị lạng chỗ dầy, chỗ mỏng. Với cách chẻ lột, người thợ sẽ có
cách lấy được cả phần cật và lõi của cây mây.
được người làng nghề tự tạo nên hết sức đơn giản, chỉ bao gồm một tấm sắt tây, đục nhiều lỗ kích
thước khác nhau được kẹp bằng bốn đoạn tre. Mây sau khi chuốt được phơi ngoài nắng cho thật khô, để
nước trong sợi mây thoát hết ra ngoài. Nan mây chưa khô tới thì nước da bị úa, mà khô kiệt quá thì
nước da mất vẻ óng mềm. Do đó, phơi sấy mây đòi hỏi phải đúng kỹ thuật, không thể sao nhãng và phải
liên tục săn sóc.
Mây phơi khô lại tiếp tục được nhúng vào nước rồi đem đi sấy thêm một lần nữa để sợi mây có độ dẻo,
tiếp tục cho vào sấy sẽ khiến sợi mây dẻo và mềm hơn. Để cho sản phẩm có độ đa dạng về màu sắc,
người làng nghề Phú Vinh còn có bí quyết tạo màu riêng. Các nan mây sau khi chẻ, phơi khô, sấy sẽ
được nhúng vào các chậu lá cây sòi băm nhỏ đã được nấu sôi. Sợi nan được nhúng vào nước khoảng
15-20 lần sau đó phơi trong nắng cho khô. Các nan nhúng nước sồi sẽ có màu vàng đều. Muốn màu đen
óng ả, các nan mây được đem ngâm bùn ao từ ba đến năm ngày. Đây là cách tạo màu hoàn toàn tự nhiên,
không hóa chất giúp cho sản phẩm mây tre đan của Phú Vinh luôn là những sản phẩm thân thiện với môi
trường, không gây hại cho sức khỏe người sử dụng và có độ bền màu cao tới 30-40 năm.
