Đôi sư tử tại cổng Đền Bà Chúa Kho |
Lễ hội dân gian lưu giữ và phản ánh chân thực bản sắc văn hóa dân tộc, điều này cũng đươc khắc họa sinh động và rõ nét trong các lễ hội mùa xuân ở châu thổ Sông Hồng – cái nôi của văn hóa Việt. Không khí rộn rã ngày tết bao phủ những dịp lễ hội được tổ chức kéo dài suốt mùa xuân. Yếu tố tâm linh, nhu cầu tín ngưỡng và đặc biệt là cách đối xử khoan dung đã tạo ra sự cuốn hút người dân tới lễ hội nơi đây.
Những ngày đầu xuân, vô vànxe biển số tỉnh ngoài chở khách thập phương đến lễ hội đỗ dài trên con đường dẫn đến cổng đền. Ông Hoàng Hữu Đăng, tổ trưởng tổ dân phố Tiền Giang- thành viên Ban Tổ chức lễ hội đền Phủ cho biết “ Ngày càng có nhiều du khách ở các nơi như: Lạng Sơn, Bắc Ninh, Hải Dương, Hải Phòng, Hà Nội, Nam Định …đến đâyhàng tháng vào những ngày rằm ngày lễ trong năm,dịp cận Tết có đến hàng ngàn du khách nườm nượp về đây thăm viếng , tạ lễ và cầu may Bà Chúa Kho”.
Nơi thờ Thiên Địa tại Đền Phủ
Khách thập phương trảy hội vãn cảnh chùa ngỡ ngàng trước cảnh sơn thủy hữu tình của thiên nhiên. Hội đền Phủ – nơi đây lưu lại trong tâm trí người Việt sự thiêng liêng hiếm có. Mỗi mùa xuân tới, thiện nam tín nữ đổ về đây cầu xin đức phật phù hộ độ trì, chỉ thoáng gặp mặt họ đã coi nhau như người nhà nhanh chóng làm quen – kết bạn phải chăng từ đây mà có câu “ Cùng hội cùng thuyền” thay cho lời chào tâm niệm “ a di đà phật!”.
Ngược dòng thời gian trở về những năm trước đây, đền Phủ được xây dựng ngay bên thành phủ Lạng Giang, thuộc xã Châu Xuyên, tổng Thọ Xương, phủ Lạng Giang, trấn Kinh Bắc. Khi đó, đền Phủ có quy mô bề thế, bố cục mặt bằng theo kiểu nội công ngoại quốc gồm có tiền tế 5 gian và toà hậu cung. Phía trước tiền sảnh được xây dựng 2 tòa gác chuông ở 2 bên.Trong đền có tượng Bà Chúa Kho, tượng Tiên Đồng, Ngọc Nữ bằng gỗ sơn son thếp vàng lộng lẫy. Trước khoảng sân rộng là nghi môn, kiến trúc công phu, tiếp đến là ao sen to. Đặc biệt phía Nam đền có một cây đa cổ thụ, các bậc bô lão kể lại rằng cành rễ toả rộng cả một vùng, thậm chí còn được phong là cây đa lớn nhất Đông Dương thời bấy giờ, tán cây che kín tới 3-4 phần khu đền, cò vạc thường kéo nhau về trú ngụ.
Trải qua bao sự biến thiên của lịch sử,chịu sự tàn phá sau hai cuộc chiến tranh, một thời gian dài ngôi đền đượcsử dụng vào mục đích khác nhau . Đến năm 2008, đền được trao lại cho nhân dân địa phương để phục hồi thờ phụng. Nhờ sự ủng hộ phát tâm công đức của nhân dân đến nay, ngôi đền đã phục hồitrên nền móng cũ, trở nên khang trang, tuy nhiên với quy mô, dáng vẻ nhỏ hơn xưarất nhiều và nằm ở cuối đường Nguyễn Văn Cừ, thành phố Bắc Giang ngày nay. Việc đánh giá di tích đền Phủ không chỉ nhìn vào quy mô kiến trúc, vẻ bề ngoài mà phải đi sâu tìm hiểu phần giá trị nội tại bên trong đó. Như vậy mới thấy hết được giá trị lịch sử lớn lao của di tích.
Gian chính điện Đền Phủ
Một nơi con người với thiên nhiên hội tụ, giao hòa nơi tâm linh giao cảm cùng vũ trụ. Trẩy hội đền Phủ làm quên đi mọi nỗi niềm đời thường, như đến với thực và mơ, giữa tiên và tục với cầu mong hạnh phúc bình yên trong mùa xuân của đất trời.
Đền Phủ lưu truyền câu chuyện về sự tích của Bà Chúa Kho đời Trần. Tên bà là Lý Thị Châu (Châu Nương) có tài lại có sắc.Cha bà từng giữ chức quan trọng dưới triều Trần ở kinh thành Thăng Long.Bà thường giúp cha việc sổ sách kho tàng hàng ngày.Năm 22 tuổi, Châu Nương lấy một viên quan họ Trần Thái Bảo, làm chức Đốc Bộ ở Hoan Châu (Nghệ Tĩnh).
Năm 1285, giặc Nguyên Mông bành trướng thế lực xuống phía Nam.Trần Thái Bảo được lệnh đem quân chống giặc. Bà Châu Nương tự nguyện lo lắng việc chỉ huy quân phòng ngự bảo vệ kho tàng. Mặc dù giặc mấy lần tập kích song kho tàng vẫn được bảo vệ chu đáo và việc tiếp tế cho quân sĩ cũng được bà lo liệu đầy đủ. Cũng chính thời gian này, Châu Nương cải trang thành nam giới để đốc xuất tướng sĩ chống trả mãnh liệt, khiến cho quân địch bị hao binh tổn tướng. Do có công lớn, chồng bà được phong chức Tiền quân dực thánh bảo vệ nhà Vua, vợ phụ trách toàn bộ kho tàng của nhà nước.
Trong cuộc xâm lược lần thứ ba của quân Nguyên Mông, Trần Thái Bảo chiến đấu dũng cảm và hy sinh. Vua tôi nhà Trần rút về Thiên Trường, Châu Nương ở lại lo việc cất giấu binh lương và không may sa vào tay giặc, bà đã quyên sinh để giữ tròn danh tiết. Khi giặc Nguyên bị quét sạch, nhà vua bình công khen thưởng đã truy tặng Châu Nương chức “Quản trưởng Quốc khố Công Chúa” (bà chúa giữ kho của quốc gia).Ở một số nơi trên cả nước, bà được người dân lập đền thờ cúng.
Tại chiến tuyến chống quân Nguyên Mông trên sông Nhật Đức (sông Thương), kho đụn được đặt ở phố Tiền Môn, Phủ Lạng Thương. Với nhiều công lao, sau khi bà mất, nhân dân nơi đây đã xây đền Phủ để tưởng nhớ công ơn.
Một thời gian dài ngôi đền được sử dụng vào mục đích khác nhau. Đến nay ngôi đền đã trở nên khang trang, tọa lạc trên diện tích gần 300 m2 . Thêm vào đó, do sự tự nguyện trao trả lại đất đền từ doanh nghiệp địa phương nên chính quyền nơi đây đang lên kế hoạch xây dựng mở rộng đền trên nền móng vốn có ngày xưa. Trong đền còn pho tượng chân dung Bà Chúa Kho, với 5 ban thờ bố trí hàng ngang theo mỗi gian, mỗi ban đều có tượng thờ bằng gỗ sơn son thiếp vàng lộng lẫy.
Ngoài hoành phi, câu đối, các ban đều có cửa võng ở ngoài bằng gỗ trạm khắc công phu. Đặc biệt trong đền hiện treo 2 bức tranh sơn dầu lớn khắc họa chân dung Bà Chúa Kho Lý Thị Châu.
Bức thứ nhất đặc tả hình ảnh bà trong bộ võ tướng hùng dũng uy nghi bên con chiến mã bạch tuyền, xa xa có đội quân nữ đang xung trận. Bên dưới có hai bài thơ chữ Hán ca ngợi việc bà giả trai ra trận cũng như công lao to lớn của bà. Bức thứ hai là hình ảnh thánh mẫu Châu Nương đã hóa, quảng đại thần thông, đã có phép phù linh cho hậu thế.
Lễ hội đền Phủ được tổ chức vào ngày 11 và 12 tháng Hai âm lịch.Đây được coi là ngày lễ tưởng nhớ đến ngày sinh của Bà Chúa. Ngoài ra, vào 20 tháng Bảy âm lịch, tại lễ hội, các món ẩm thực nổi tiếng như: Xôi vò, chè Mỹ Độ, bún bánh Đa Mai, bánh đa Kế…được người dân thi nhau hiến cúng và bày bán phục vụ du khách thập phương.
Hàng năm để tưởng nhớ công ơn to lớn của Bà, nhân dân địa phương long trọng tổ chức lễ hội tại di tích đền Phủ . Đây được coi là ngày lễ tưởng nhớ đến ngày sinh của Bà Chúa. Lễ hội cũng là dịp để giáo dục các thế hệ con cháu lòng tự hào dân tộc, tinh thần uống nước nhớ nguồn, tri ân những bậc tiền nhân đã hy sinh thân mình cho sự bình yên của đất nước.
Giống như nhiều ngôi chùa trên đất Việt “ tiền phật hậu thánh” Lễ vật dâng cúng cũng thật độc đáo, lễ phật cỗ chay – dâng thánh cỗ mặn. Tạo ra sự huyền bí thiêng liêng trong khói hương thờ cúng.
Như mọi năm, lễ hội đền Phủ năm nay diễn ra với nhiều nghi thức tế lễ trang nghiêm. Phần lễ dâng kính Bà Chúa do nhà đền sắm, được quy định phải có một con lợn quay và một cỗ xôi trắng to để lên bàn khênh vào chính điện.
Những năm về trước, ở ngoài khu vực hội phía xung quanh đền đều có các trò chơi dân gian đặc trưng của vùng đất Bắc như: múa rối nước, có cờ người, cờ tướng, đu, vật, chọi gà, kéo co…
Do trải qua chiến tranhvà sự thay đổi từ quy hoạch đô thị, ngày nay đền Phủ không còn được rộng rãi bề thế như xưa nhưng đời truyền đời, người dân địa phương nơi đây, kể cả làm việc xa phương, những người con sống xa tổ quốc vẫn hướng về Đền Bà Chúa Kho thiêng liêng của đất Phủ Lạng Thương cổ kính.
Chúng tôi có được trò chuyện với cô Hồng Dung, một người con của đất Phủ Lạng Thương, hiện nay cô đang sống tại Nhật Bản cùng con cháu . Cô dù khá bận rộn với công việc gia đình nhưng mỗi lần về nhà cô lại ghé thăm Đền Phủ, vào những dịp Tết cổ truyền cô còn sang Đền để giúp mọi người tiếp các đoàn khách thập phương .
Cô kể với chúng tôi rằng “Ngày xưa các cụ truyền lại, đất của đền rộng lắm, bao quanh cả khu phố Tiền Giang ngày nay , mà lạ một điều nhiều nhà nào nằm bao quanh khu vực đất Đền đều có con cháu là người có học thức cao và gánh vác nhiều trọng trách lớn cho địa phương và cho đất nước, kể ra thì cóngười đã giữ chức vị Chủ tịch Tỉnh, Bí Thư Thành phố hay cấp Vụ Trưởng, Thứ trưởng cấp quốc gia.. Và nhiều Tiến sĩ, Thạc sĩ ,Y bác sĩ tài giỏi , nhiều Doanh nhân có Doanh nghiệp nổi tiếng trong và ngoài nước cũng là con cháu gốc gác thuộc đất nhà Đền . Nên chúng tôi dù đi xa quê hương bao lâu luôn dặn con cháu thường niên về thăm Gia tiên cội nguồn, và mỗi lần về quê đừng quên sang thăm Đền thắp nén hương tạ ơn bà Chúa.
Do Đền Phủ nằm trong khu dân cư ngày nay nên những dịp đầu năm đi lễ Đền Phủ Chúa, bà con chúng tôi được gặp nhau trò chuyện và kể về con cháu thành đạt thấy tự hào lắm. Người dân quanh đây ai cũng luôn nhắc nhở con em học hành tiến bộ, giữ vững đạo đức nề nếp để sau này noi gương những người tài giỏi đi trước . Cảm giác đến cửa Đền Phủ Chúa linh thiêng mà lại rất gần gũi thân thuộc, đem đến cho mọi người một cảm giác bình an thanh tịnh. Cô thấy vui vì mấy năm gần đây khu phố này trở nên nhộn dịp đông đúc vào những ngày rằm ngày lễ do du khách thập phương đến đông, nhưng chỉ mong sao Đền Bà Chúa không bị những ảnh hưởng của các dịch vụ thương mại cúng lễ làm mờ đi cái uy nghiêm và linh thiêng vốn có từ xa xưa”.