Người miền Trung ăn Tết như thế nào?

1. Chợ tết

Ở miền Trung, chợ Tết cũng được coi là một nét văn hóa rất riêng,
nhất là ở những vùng nông thôn miền Trung. Chợ tết tấp nập, ngập tràn hương thơm của những hàng bán
hương trầm. Người bán chở thùng hương to kèm theo những cây hương đại, to như ống tay trẻ con ở
phía sau xe, vừa đi vừa đốt thơm lừng để mời gọi khách mua hàng. Thay vì họp ở các nơi quen thuộc,
chợ tết lại họp ở đình làng, bên mé sông hay ngã ba đường, gọi là “chợ mua may – chợ cầu
lộc”.

Chợ Tết thôn quê gần gũi với những loại rau củ, trái cây vườn
nhà,… Nhắc đến tết là không thể nhắc đến chợ hoa, một chợ hoa xuân ở miền Trung có thể sưu tập đầy đủ bất kỳ loài hoa nào
từ Bắc chí Nam. Chợ hoa không thiếu sắc hồng của đào, không thiếu quất từ Hà Nội hay sắc vàng của
mai Nam Bộ đưa về. Tuy nhiên cũng giống phương Nam, người miền Trung hay chơi hoa mai trong ngày
Tết.

2. Cúng ông Táo

Ngày 23 tháng Chạp, khác với người miền Bắc có tục thả cá vàng để
tiễn ông Táo về trời. Người miền Trung không cúng cá chép vì kiêng theo sự tích cá chép hóa rồng,
mà rồng lại tượng trưng cho vua chúa nên không được đụng chạm đến. Do đó, trong mâm cơm cúng ông Táo của người miền Trung thường chỉ có xôi, thịt heo
luộc và ít hoa quả. So với các nghi lễ của người miền Bắc thì ở miền Trung đơn giản hơn rất nhiều.
Sau lễ cúng, ba ông Táo của các gia đình sẽ được thay mới, các ông Táo cũ được đem đi đặt ở một góc
đình, miếu hoặc gốc cây đầu làng – những nơi linh thiêng, không ai dám xâm phạm.

3. Mâm ngũ quả

Miền Trung quanh năm bão lũ, hạn hán, đất đai vốn cằn cỗi, ít hoa
trái, thêm vào đó Tết thường rơi vào mùa đông khắc nghiệt, và cả những hậu quả mà thiên tai để lại
trước đó chưa dứt thế nên cây trái đặc sản địa phương rất hiếm. Người dân quê vì thế mà cũng không
quá câu nệ hình thức ý nghĩa của mâm ngũ quả, chủ yếu là có gì cúng nấy, thành tâm dâng kính tổ tiên.

Ngoài ra, vì ảnh hưởng của sự giao thoa văn hóa 2 miền Bắc – Nam
nên mâm ngũ quả vẫn bày biện đủ: chuối, mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài… Người miền Trung không
hay dùng các loại chuối, trái cây có vị đắng, cay, mà chỉ chọn loại có vị ngọt, tròn, thơm và lâu
hư úng để chưng mâm ngũ quả cho đẹp mắt, độc đáo, mong cầu an vui, hạnh phúc cho gia đình trong năm
mới. Thường thì người Trung cũng không chưng trái cam, trái quýt vì theo quan niệm của người dân
nơi đây rằng “cam đành quýt đoạn”.

4. Mâm cỗ

Cũng như các vùng miền khác trên cả nước chiều 30 Tết sẽ làm mâm
cơm tất niên cúng tổ tiên sau đó cả gia đình quây quần cùng
nhau ăn bữa cơm tiến năm cũ và đón năm mới. Ở miền Trung cũng như vậy, mâm cúng thì tùy theo hoàn
cảnh sẽ có món mặn gồm thịt heo, thịt gà, hoặc cả hai loại, các món xào, canh… Nhưng khác với miền
Bắc, cúng giao thừa phải có gà sống thiến thì ở miền Trung, mâm
cúng giao thừa đơn giản chỉ gồm một ít bánh trái, mứt và xôi chè. Người miền Trung quan niệm rằng,
mâm cúng giao thừa là vật phẩm cho sáng mùng một do đó đâu năm mới nên đón nhận những thứ thanh
tao, ngọt ngào…

Người miền Trung ăn cả bánh chưng và bánh tét nhưng chỉ mâm cỗ tiến cúng ở miếu điện trong cung đình thì chỉ dâng cúng bánh
chưng. Vào những dịp nhà vua tế Trời ở đàn Nam Giao hoặc tế các vị Tiên đế ở Thế miếu, vật phẩm là
bộ tam sinh (trâu, heo, dê) để nguyên con chưa qua chế biến, lễ vật này còn gọi là cỗ thái lao.
Ngoài dân gian, khi cúng Đất thì bộ tam sinh là miếng thịt heo, con cua, cái trứng chỉ luộc chín
chứ không chế biến.

Còn mâm cơm để cúng ông bà trong 3 ngày Tết là mâm cỗ có nhiều
món ăn được chế biến gồm đủ các thành phần: Thượng cầm (các
loại gia cầm biết bay như chim, gà, vịt…), hạ thú (các gia súc trên mặt đất như: heo, bò, gà…),
các loài thủy tộc dưới nước như: tôm, cua, cá… trong dân gian mâm cơm như vậy được gọi là hào
soạn.

Những món ăn trên mâm cỗ Tết miền Trung thì thường có dưa món,
giò lụa Huế, thịt đông, gà bóp rau răm, chả Huế, thịt heo luộc, giá chua, bát ninh măng khô, bát
miến Huế, cá chiên, hay đĩa ram… Ở nhiều nơi, người ta còn làm cả các món: cuốn diếp gỏi ngó sen,
gỏi bao tử, bánh răng bừa hay các món đặc biệt xà lách gân bò, chả tôm, nem bọ lụi… để dâng lên tổ
tiên ngày Tết.

Mặc dù không cầu kỳ trong các nghi lễ cúng gia tiên, cúng trời
đất như ở miền Bắc. Các món ăn ngày Tết cũng không nhiều và đa dạng như hai miền Bắc, Nam song
những tập tục, những thói quen và truyền thống đón Tết của người miền Trung cũng rất độc đáo, hấp
dẫn và góp phần đa dạng màu sắc ngày Tết nguyên đán của người Việt Nam.

5. Ngày cuối cùng của năm
cũ

Sáng 30 Tết, những người đàn ông trụ cột trong gia đình thường đi
mộ thắp hương ông bà tổ tiên, mời ông bà cùng về ăn Tết với con cháu. Các bà nội trợ thì đi sắm sửa
những vật dụng cuối năm, nấu nướng chuẩn bị mâm cúng Tất niên. Những ai nợ nần gì cũng lo trả hết
hoặc phải khất nợ cho rõ ràng, nếu không chủ nợ đòi lúc đầu năm thì xem như mắc nợ cả năm.

Chiều 30 Tết, nhà nào cũng tiến hành cúng Tất niên để tiễn năm cũ
đón năm mới. Lễ này thường có một mâm ở bàn thờ gia tiên, một mâm ở giữa nhà và mâm thị thực đặt ở
trước cổng. Lễ cúng có đầy đủ các món mặn, thịt heo, thịt gà, các món canh, xào…. 30 tháng Chạp
được xem là ngày đoàn tụ gia đình, con cái dù ở xa đến mấy cũng về thăm ông bà, cha mẹ. Sau khi
cúng Tất niên, cả gia đình thường quây quần bên nhau trong không khí ấm ấp, rộn ràng bên nồi bánh
chưng, bánh tét.

6. Xông đất

Sáng mồng một, người miền Trung cũng có tục “xông đất ” như người
miền Bắc. Thường thì họ hay nhờ những người lớn tuổi, còn mạnh khỏe, có vai vế và uy tín trong xã
hội hoặc nhờ những đứa trẻ thông minh, hoạt bát, vui vẻ đến “xông đất” đầu năm, chứ không cần hợp
tuổi với gia chủ như người miền Bắc.